Waarschijnlijk leest u dit omdat iemand uit uw naaste omgeving erg ziek is. Misschien is dit een plotselinge confrontatie met de kwetsbaarheid van het menselijk bestaan. Het kan ook zo zijn dat de ernst van de situatie langzamerhand toeneemt en dat het wachten wel eens een laatste wake kan zijn. Ook kan het zijn dat iemand uit uw naaste omgeving is overleden. In dat geval betuigen wij ons medeleven met het overlijden. Een overlijden brengt veel met zich mee waar niemand helemaal op is voorbereid. Bovendien lopen zakelijke beslissingen dikwijl dwars door alle gevoelens heen. We weten meestal niet wat we precies kunnen verwachten.
Onderstaand vindt u praktische informatie over de steunende voorzieningen die wij u kunnen bieden in geval van een wakend wachten in een crisissituatie of bij het naderend levenseinde van een naaste. Deze informatie is zeker niet compleet, maar we hopen u hierdoor toch enigzins op weg te helpen. Schroom dan ook niet om de verpleegkundigen, de arts of andere medewerkers uw vragen voor te leggen.
We hopen dat onderstaande informatie u kan helpen om elkaar te ondersteunen. Het is immers belangrijk om te weten wat er kan gebeuren tijdens deze moeilijke en verdrietige periode.
Voorafgaand aan een geboorte is een tijd van verwachten. Bij genezen hoort een hersteltijd van wachten en ook op de grens van leven en dood hoort niet zelden een tijd van wachten. De mensen worden door dit wachten vaak op de proef gesteld. Gevoelens van machteloosheid en onvrede kunnen boven komen, gepaard gaand aan een verlangen naar ingrijpen en snelle oplossingen. Sterven verloopt bij ieder mens op een unieke wijze. Toch leert de praktijk dat er algemene kenmerken en veranderingen zijn, die aangeven dat iemand stervende is.
Met iemand wachten is niet 'niets doen', het is trouw zijn. Trouw ervaren in spannende tijden is een groot geschenk. Trouw opbrengen bij iemand die het misschien nauwelijks meer ervaart, is een belangrijke daad.
Om het wachten vol te houden volgen hier een aantal adviezen:
Neem de tijd
Wachten neemt altijd meer tijd dan u denkt. Om van wachten werkelijk waken te maken, is tijd en innerlijke ruimte nodig. Pas uw agenda aan, zeg afspraken af. Zorg voor voldoende opvang bij andere verplichtingen, - zoals uw werk, de zorg voor jonge kinderen of bijvoorbeeld huisdieren.
Wissel elkaar af
Niet iedereen hoeft de hele tijd aanwezig te zijn. Afwisseling geeft ruimte aan de wakenden om even bij te komen en eventueel boodschappen te doen. Afwisseling geeft ook de nodige ruimte rond de ziekte.
Sfeer
Wie waakt en wacht hoeft niet voortdurend te praten. Gewoon bij elkaar zijn kan veel rust en troost geven. Zorg voor een sfeer van vertrouwen met bijvoorbeeld een schemerlamp, een fijne stoel of een foto. Muziek, die zachtjes aan en uitgezet kan worden, kan de stilte vrediger maken en geeft aanleiding tot gesprek. Als praten niet meer mogelijk is, is het soms wel mogelijk om zachtjes te zingen. Zo kan ook in de ziekenkamer een sfeer van thuis komen.
Samen zorgen voor de zieke
Het kan fijn zijn om in kleine dingen deel te hebben aan de zorg: het kussen goed leggen, de mondverzorging, het haar voorzichtig kammen, een lekker geurtje, waardige nachtkleding of bijvoorbeeld het helpen bij het wassen. De verpleging kan u hierin ondersteunen.
Vertrouwde rituelen
Waken doet u stilstaan bij hoe het was. Het kan de tijd zijn voor afscheidsrituelen. Herinneringen ophalen, gebed, foto's, ze geven veiligheid. Wees niet teleurgesteld wanneer u weinig reactie krijgt.Mensen zijn meestal te zwak om te kunnen reageren, maar zij waarderen uw inspanningen zeker wel.
Houdt u er rekening mee dat gebeurtenissen die hier worden beschreven, zich voordoen bij iemand die zo ernstig ziek is dat de dood nabij is. Er worden hier kenmerken beschreven die veelal in de laatste levensfase voor kunnen komen en er wordt u een handreiking gedaan wat dit voor de omgeving kan betekenen. Dezelfde signalen in een totaal andere situatie hoeven uiteraard niet met een stervensproces verbonden te zijn!
De veranderingen die er op wijzen dat het einde van het leven nabij is, zijn onder te verdelen in drie categorieen:
Verminderde behoefte aan eten en drinken
Wanneer mensen stoppen met eten en drinken is dat soms moeilijk te accepteren, zelfs als we weten dat ze stervende zijn. Uiteindelijk komt er een periode dat eten en drinken niet meer wenselijk of noodzakelijk is. Dit kan zeer verontrustend zijn voor de naasten omdat eten en drinken zo nauw verbonden is met zorgen en leven. Zorgen voor de ander kan echter ook op een andere manier worden ingevuld. Bijvoorbeeld door tijd met elkaar door te brengen en herinneringen op te halen.
Veranderingen in de ademhaling
Mensen die lijden aan kortademigheid hebben vaak de angst om te stikken. Als het levenseinde nadert wordt het lichaam echter minder actief en heeft het minder zuurstof nodig. We zien vaak dat de ademhaling van mensen die stervende zijn rustiger en langzamer wordt. Bij sommige mensen kan in de laatste uren van het leven een luidruchtig reutelen optreden. Dit wordt veroorzaakt door het ophopen van slijm in de luchtwegen. De stervende is dan niet meer in staat het slijm op te hoesten. Het reutelen is voor de omgeving soms verontrustend, maar de stervende heeft er zelf weinig last van.
Terugtrekken uit het leven
Terugtrekken uit het leven is vaak een geleidelijk proces. Iemand zal steeds meer tijd slapend of doezelig doorbrengen. Het lijkt of hij of zij geen interesse meer heeft voor de omgeving. Maar dit langzaam terugtrekken uit het leven is een onderdeel van een natuurlijk proces.
Wanneer de door zeer nabij is, u moet dan denken in minuten of uren, kan het ademhalingspatroon weer veranderen. Soms ontstaan er lange adempauzes of is er alleen sprake van buikademhaling. Dit kan voor de omgeving schrikachtig over komen. Weet dat de stervende zich hiervan niet bewust is. Heel kort voor het sterven wordt de huid bleker en voelt koud en klam aan. De nagels van de handen, de voeten en de knieen vertonen een enkele keer wat blauwe vlekken.
Schrik niet, als ondanks alle zorgen uw naaste overlijdt als u er even niet bent. Dit komt voor. Het lijkt wel of sommige mensen het nodig hebben, dat ze even losgelaten worden, zodat ze in alle rust kunnen gaan.
In de tijd van wachten en waken kunt u al nadenken over de laatste zorg, de laatste kleren en over alles wat daarna komt. Natuurlijk kunt u zelf naar vermogen een aandeel hebben in de laatste zorg. De verzorgende of de verpleegkundige kan u daarin begeleiden.
Dit is een moeilijke en verdrietige situatie voor u.
U moet degene van wie u houdt en waarvoor u zo intensief heeft gezorgd, loslaten. Bedenk dat er ook nu mensen in uw omgeving zijn zie u door deze moeilijke periode heen kunnen helpen. Wij kunnen u in deze moeilijke tijd ook bijstaan voor een doorverwijzing naar instanties (o.a. naar netwerk palliatieve zorg in de provincie Groningen). Belt u ons gerust!
Bron: Netwerken Palliatieve Zorg Provincie Groningen
